Rebecca Solnit, kaleme aldığı tüm metinlerde karanlığın içinden umudu, pasifliğin ortasından hareketi çekip çıkarmaya çalışan bir muharrir. Popülist iktidarlara karşı kolektif hareketi savunurken yarını kurmak için geçmişin dikkatle okunması gerektiğini belirterek ve “hep birlikte çok güçlüyüz” diyerek imkanlara dikkat çekiyor Solnit. Bayanların, siyahların, gençlerin ve haksızlığa uğrayanların sesini duyurmaya uğraş ederken “Gelecek için verdiğimiz gayrete nasıl dönebiliriz?” diye soruyor.
Eylemin ve umudun savunucusu Solnit, ekolojik krize, erkek şiddetine, bayanların gayretine, her türlü hak ihlaline, teröre, savaşlara ve işgallere karşı sesini yükseltip metinler yazarken vicdan sahibi herkese sesleniyor: “Şeyler her vakit düzgün tarafta olmasa da değişir ve biz de harekete geçerek bu değişimde rol oynayabiliriz. İşte umut da, tarih ismini verdiğimiz kolektif hafıza da burada devreye girer.”
Solnit’in daima vurguladığı değişim-dönüşüm, hafıza ve umut, anlatılan ve bazen de tam olarak işitilmeyen kıssalarla ortaya çıkıyor. ‘Bu Kimin Öyküsü?’ de muharririn daima anlattığı umudun, kolektif hareketin ve dönüşümün bir öteki tabiri; yakın geçmişten ve bugünlerden geleceğe not düştüğü bir kitap.
RİYAKÂR SİSTEMİN ELEŞTİRİSİ
Solnit, çalışmasında yakın geçmişe kadar sesini duyurmakta zorlananlara ya da çemberin dışına itilenlere odaklanıyor. Şimdinin aktivistleri geçmişin dışlanmışlarıydı; bayanlar, siyahlar, ömrümüzün merkezinde iklim değişikliğinin yer aldığını ortaya koyanlar… Muharrir, bu hassas insanlara, bayanların ve gençlerin dünyayı değiştirme dileğine ağırlaşıyor. Hasebiyle bir binanın inşasından kelam ediyor: Irk, sınıf, cinsiyet, cinsellik, tabiat, siyaset, ekoloji, bir ortada cömertlikle çaba etme, adalet ve eşitlik üzere değerli yapı gereçlerinin bulunduğu bir bina bu. Diğer bir deyişle bir dönüşüm başlatan ve onu ilerletenleri karşımıza getiren Solnit, kelamın ve aksiyonun birlikteliğini, hatta vakit zaman birinin oburunun önüne geçtiği yeni bir dünyanın kuruluş sürecini hatırlatıyor. Bu sürecin adil bir gelecek isteğiyle şekillendirildiğini, feminist dalgayla ve iklim değişikliği vurgusuyla güçlendirildiğini; daha önce pek tartışılmayan hususların artık açıkça konuşulduğunu hatırlatan Solnit, “Bunca insan adaletsizlik karşısında susmayıp ses çıkardıkça eski sistemin riyakârlığı uygunca besbelli hâle geliyor” diyor.
Mesele tam olarak bu, sistemin yıkıcılığına karşı güçlü bir bina inşa etmek. Sonra da daha âdil bir yapı kurmak; çeperi ve merkezi birbirine yaklaştırmak yahut Solnit’in tabiriyle “her noktaya nüfuz edebilmek.” Muharrir, unutuşlara dikkat çekerek bugünün nasıl kurulduğunu ve yarının nasıl kurulabileceğini anımsatıyor bize: “Bugün görüyorum ki birçok insan ırk, toplumsal cinsiyet, cinsellik, hapishaneler ve iktidar üzere hususlar hakkında verilen muazzam çabaları unutmuş. O uğraşlarda ne büyük bir entelektüel emek harcanarak günlük lisanda yerleşik önyargılarla savaşıldığını, kimilerimizi yüceltirken başkalarına ikinci sınıf muamelesi yapan güçlere baş tutulduğunu, geçmişi ve bugünü anlamak ve geleceğe dair yeni olasılıklar önermek için nasıl emek verildiğini unutmuş üzereyiz. (…) Unutulan diğer bir şey de eski önyargılara ve ezberlenmiş palavralara kulak asmayan yeni bir jenerasyonun yetişmesi. Kıssanın anlatıcısını değiştirebilirsek ve anlatıcının kim olması gerektiğine biz karar verirsek kimin öyküsünün anlatılacağını da biz belirleyeceğiz.”
Solnit, unutulan ve hatırlananları ortaya koyarken nesil farkından bahsediyor; geçmiş ve bugün karşılaştırması yaparak umutlu olduğunu söylüyor: “Umutluyum zira bugün yaşadığımız dünya, erkeğin ve beyaz ırkın üstünlüğünün yeni yeni tartışmaya açıldığı, insanların etraf, cinsellik, iktidar, ortak ömür ve keyif hakkında kelam söylemeye şimdi başladıkları benim doğduğum dünyadan o kadar farklı ki.”
Bu Kimin Öyküsü?, Rebecca Solnit, Tercüman: Asude Küçük, 224 syf., Minotor Kitap, 2023. ‘CESARET BULAŞICIDIR’
Solnit, her ne kadar ABD özelinde öyküler anlatsa da ülkesinden yola çıkarak yeryüzünde kendisini ayrıcalıklı hissedenler ve geri plana atıldığını düşünenler ortasındaki tansiyona odaklanıyor. Diğer bir deyişle sesi yüksek çıkanlar ve sesini duyuramayanların hikayeleri bunlar; beyazlar ve siyahlar, bayanlar ve erkekler, cinsiyet kalıplarını oluşturanlar ve bu kalıplara sıkıştırılmaya çalışılanlar, ayrımcılığı yaratanlar ve ayrımcılığa uğrayanlar ortasındaki ikilemler…
Solnit’in dikkat çektiği temel nokta, “Biz ve Onlar” ya da “Ben ve Başkası” ayrımı. Buradan yola çıkarak ABD başta olmak üzere ırkçılığın, erkek şiddetinin, ekonomik kıskaçların, güçlenen fanatiklerin göçmenlere ve yabancılara uyguladığı baskının, paranoyanın, homofobinin ve cinsiyetçiliğin çözümlemesini yaparken “ahlakçı öfke”yle yüzleşiyor; Occupy, MeToo ve Black Lives Matter üzere hareketlerle karşılaşıp, “Kim kendi kıssasını anlatacak, kim susmak zorunda kalacak?” diye soruyor.
Solnit’e nazaran “eşitsizliğin olduğu yerde hepimiz yalancıyız.” Bundan sıyrılmak için atılacak birinci adım ise olabildiğince çok şahısla ve onların hayat öyküsüyle karşılaşmak. Müellif, böylelikle kimsenin yok kararında olmadığının anlaşılabileceğini belirtiyor. Eşitsizliği ve yalancılığı aşmak için hakikati eğip bükmekten vazgeçmek gerektiğini de hatırlatıyor. Hakikatlerin etrafından dolanma, kitleleri huzursuz eden olaylar ve büyük krizler sırasında açığa çıkarken gerçeklerin öğrenilmesini ve tahlilleri engelleyen devasa bir sorun olarak karşımızda durmakla kalmıyor, yozlaşmayı tetikliyor. Bu noktada, kısılan ya da kısılmaya çalışılan seslerin yüksek çıkmasının ve anlatılacak kıssaların gün ışığıyla buluşmasının ne kadar değerli olduğunu hatırlatıyor Solnit. Konuşma, ifşa ve unutmama, sessizliği kırmada hayati hâle geliyor. Hasebiyle palavranın daha kârlı olduğunu düşünenler ile buna karşı gerçekleri savunanlar ortasındaki çatışmaya dikkat çekiyor muharrir.
Solnit, tüm bu tartışmalar ve tansiyonlar içinde “cesaret bulaşıcıdır” kelamını anımsatıyor. Sesini duyurmanın ve diğerlerine ulaşmanın, istikrarları (bir bakıma müesses nizamı) değiştirebileceğini; ayrımcılığa uğrayan bayanlar, siyahlar, LGBTİ+’lar, göçmenler, sığınmacılar ve pek çok insan için âdil adaleti oluşturma kapısını açabileceğini savunuyor.
DİRENİŞ VE İSYAN ANLATIMI
Solnit, statü dağıtıp şahısları birer metaya dönüştüren kapitalist sistemin tenkidine de yöneliyor. Sistemin objeleştirdiği bireylerin kıssaları, tıpkı vakitte hak arayışlarına denk geliyor. Örneğin erkeklerin, baktığında vücudundan diğer bir şey görmediği bayanlara uyguladığı cinsiyetçiliğe ve ayrımcılığa dair hikâyeler… Bayanları dilek objesi hâline getirmeye uğraşan erkek hükümran kapitalist sistemin yarattığı kof öykü ile hakikatlerin çarpıştığı dünyayı anımsatan müellif, erkeklerin incelikten bihaber oluşuna ve kibrine dikkat çekiyor. Bu bağlamda bir kamu güvenliği problemine dönüşen erkek öfkesini ve buna karşı direnişi hatırlatıyor: “Hiç beklenmedik anlarda öfke patlamalarıyla bayanları sindiren ve denetim eden bu adamların yanında parmak uçlarımıza basarak yürümeyi öğrenmemiz, özgürlüğümüze vurulan prangalara ahenk sağlamamız gerektiği öne sürülüyordu. Bugün ise öfke adeta cinsiyet değiştiriyor. Erkek öfkesi ile ilgili gereğince teori üretilmedi fakat onun yerine günümüzde bayanın öfkesi üzerine yazılan makale ve kitapların sayısı gün geçtikçe artıyor. (…) Artık erkekleri şad etmek zorunda olmayan bayanlar nihayet öfkelerini söz edebiliyor zira ekonomik olarak erkeklere her zamankinden daha az bağımlıyız ve feminizm neyin tabir edilmesinin uygun ve kabul edilebilir olduğunu yine tanımlıyor.”
Cinsiyetçiliği aşmada, önyargıları yıkmada, iklim krizinin tesirlerini azaltmada ve insanları yersiz-yurtsuzlaştıracak teşebbüsleri engellemede bir arada yürümenin ehemmiyetinden bahseden Solnit, kimin ömrünün daha pahalı olduğuna karar verebileceğini söyleyenlerin maskesini düşürenlere ağırlaşırken iki temel soru yöneltiyor: “Kimin özgürlüğü kutsanmaya layık? Özgürlük derken hangi özgürlükler kutsal?”
‘Bu Kimin Öyküsü?’, Solnit’in tabiriyle bir direniş ve isyan anlatımı. Muharrir, bunun detaylarını da kitabın özünü de açıklıyor: “Bu kitap, bir manada, esaslı değişimler geçiren bu toplumda etrafımdaki beşerlerle ve statükonun yıkıldığını bile bile tertibin en kötücül taraflarını sürdürme gayretindeki iktidar sahiplerine karşı değişimin öncülüğünü yapan ve birçok cephede kayda kıymet zaferler kazananlarla yaptığım birtakım konuşmalarda lisana getirdiğim fikirlerin yazıya dökülmüş hâli. Feminizm, ırklar ortası adalet, iklim değişikliğine karşı aksiyonlar ve başka insan hakları hareketlerindeki muazzam uğraş kitabımın çıkış noktası. Eski niyet kalıplarının yıkılmasıyla sokak isimlerinin bile değiştiğine şahit olduğumuz kamusal alandaki büyük dönüşüm de bu kitabın izleğini belirliyor.”